De race om de gouden zwembroek

Hij is hier om te racen en lol te hebben (niet noodzakelijkerwijs in die volgorde) en om de nieuwe singlespeed-uitvoering van de Crockett te testen. Maar er is nog een reden. Hij is hier om een eerbetoon te brengen aan de eigenaardigheden en rariteiten van de singlespeed-cultuur. Hij is hier om te genieten van het pure plezier van de sport waar hij zijn leven aan heeft gewijd, maar dan in een variant die niet geschikt is voor jeugdige kijkers.

In zekere zin stond er dus meer op het spel dan tijdens zijn hoogtijdagen als Worldcup-rijder. Bij de SSCXWC krijgt de winnaar een gouden zwemslip en een verplichte tatoeage. Die glimmende zwembroek kun je nog wel wegstoppen als je schoonmoeder op bezoekt komt, maar de met inkt gekleurde ledematen van eerdere winnaars zijn herinneringen aan de permanente verandering die je ondergaat als je het geluk hebt deze race te winnen.

Terwijl hij door de mensenmenigte beweegt, neemt Stan zijn muts af. Al snel verspreidt zich het gerucht onder de andere deelnemers dat deze man niet de zoveelste uitgerangeerde Masters-rijder is die in Portland op zoek is naar de zin van het leven. Als het fluisteren overgaat in schreeuwen, staan er ineens overal camera's om hem heen.

Er waren vragen over zijn onverwachte aanwezigheid. Wat deed hij hier? Deed hij echt mee om de overwinning? Zou hij de tattoo nemen? Maar zijn deelname maakte vooral een ding duidelijk: in het tiende jaar van zijn bestaan is de SSCXWC iets meer geworden dan een feestje in de achtertuin. Het heeft de aandacht getrokken van een wereldkampioen en door zijn aanwezigheid wordt in een klap de kloof gedicht tussen elite- en fun-racing.

En er was nog een vraag. Of Sven zich meer thuisvoelde in een smoking-jasje dan in een strakke race-outfit?

Voor een deel een bike-race, voor de rest een circus. Dat is kortweg de omschrijving van dit evenement dat veel meer is dan zomaar een wedstrijd. Het is een heel weekend lang een feest ter ere van de meest eigenaardige, meest energieke en meest losbandige fietsdiscipline die er bestaat: singlespeed cyclocross.

Het parkoers lag net buiten de stad op een half ondergelopen eiland met daarop een paar zonderlinge organische boerderijen die boerenkool en andere producten verbouwen die kenmerkend zijn voor de gezondheidsbewuste levensstijl van zowel fietsers als Portland in Oregon. Zodra het peloton met wilde singlespeeders afdaalde naar Sauvie Island, werd deze stereotypische beeldvorming echter 180 graden omgedraaid.

Als je de overtuiging en de intensiteit pakt waarmee Europese rijders proberen Worldcup-races proberen te winnen, en die vervangt door de allesoverheersende wens om jong te blijven en gek te doen - twee dingen waar Portland vooral bekend om is - dan begin je te begrijpen wat de drijfveer is van de harde kern van deelnemers die elk jaar dit evenement bezoekt.

Bij de Singlespeed Cyclocross Wereldkampioenschappen gaan meer over plezier hebben dan over winnen, maar die twee begrippen zijn synoniem als je kijkt naar wat de winnaar krijgt. En dat zegt nog niets over de onorthodoxe en bizarre obstakels die moeten worden overwonnen om in de prijzen te vallen.

Crossen is altijd een smerige aangelegenheid. Het betekent per definitie rijden door modderige weilanden bij temperaturen onder het vriespunt waarbij je meer tijd kwijt bent met het schoonmaken van je fiets dan erop te racen. Deze essentiële elementen maken nog steeds deel uit van het recept van de SSCXWC, maar het andere kenmerkende element bevat een veel sinistere (en zonder twijfel leukere) vorm van modderworstelen. Het publiek had misschien zo zijn gedachten over het bezoek van zo'n bekende atleet aan zo'n berucht underground evenement, maar ze waren uitzinnig. Portland is geen België en met zoveel tattoo's, piercings en spijkervesten zou je dit publiek eerder tegenkomen bij een heavy metal-concert dan bij een Worldcup-wedstrijd. Als dit een ander evenement was geweest, dan had deze openlijke tegenstelling misschien tot problemen geleid. Maar bij WK singlespeed voor cyclocrossers is iedereen gelijkwaardig en zowel rijders als party-animals toonden maar wat graag aan een cyclocross-legende wat hun unieke kleine hoekje van de fietswereld voorstelt.

Het wereldkampioenschap Singlespeed koestert al 10 jaar zijn reputatie als het beste feestje in de fietswereld en het blijkt dat die reputatie ze vooruitgesneld is. Het evenement krijgt nu zoveel aanmeldingen dat er een zeer selectief kwalificatieproces nodig is om het uiteindelijke startveld voor de finale tot (enigszins) hanteerbare proporties terug te brengen.

Toen we de brug naar Sauvie Island overstaken op zaterdagmorgen, was meteen duidelijk dat deze dag een grote bende zou worden. Bij de eerste aanblik zagen we dat het parkoers liep over een zwaar overstroomd pompoenveld, inclusief doordachte modificaties zoals een 'shark jump', een springplank over een opblaas-haai, die eindigde in een meertje vol met mest, en een ruig dual-slalom-parkoers dat verre van geschikt leek voor een crossbike. We werden verwelkomd met een glimlach en een mededeling: "De parkeerplaats staat onder water, maar dat hadden jullie al gehoord."

Terwijl de sterkste rijders, of beter gezegd de meest gelukkige deelnemers een plaats in de finale van zondag wisten te bemachtigen tijdens zeer intensieve kwalificatieraces over één ronde, waren het vooral de alternatieve kwalificatiemethodes die zorgden voor het grootste amusement op zaterdag. Deze 'krachtproeven' zijn net zo goed onderdeel van de traditie als de race zelf.

Een sprint over een spoor vol met gaten zorgde voor menige duik over het stuur, als dat al niet gebeurde op de finishlijn waar de rijders op volle snelheid door een diepe waterpoel moesten rijden. En tijdens de 'aardappelzak-race' door de modder leek cyclocrossen soms meer op een full-contact sport. De echte wanhopige zielen werden gedwongen mee te doen aan een dual slalom-race die werd afgesloten met een road-gap waar zelfs een full-suspension mountainbike nog moeite mee zou hebben. Niemand haalde die sprong.

Zoals een official het uitdrukte over een krakende megafoon: "Dit is geen UCI-race en dat willen we ook nooit worden. Gewoon nooit ophouden met plezier maken." Dit bleek de bepalende factor te zijn tijdens de kwalificaties voor de race van zondag - gewoon nog eens een belachelijke uitdaging aangaan ten overstaan van een publiek dat met het uur uitzinniger werd.

En Sven haalde het.

Elke doorgewinterde cyclocrosser kan je vertellen dat een racedag gevuld is met rituelen. Van speciale dingen tijdens het ontbijt tot warm-up-routines. Afwijkingen van het patroon worden zwaar gevreesd. Maar bij het SSCXWC staat normaal doen gelijk aan negativiteit. Bij een parkoersverkenning op de vroege morgen werd duidelijk dat alleen de ongelofelijk modderige omstandigheden in de finale een punt van herkenning zouden worden voor Stan Nice.

Een deelneemster aan de 'verliezersrace' probeerde ons er wanhopig van te overtuigen dat we haar naar de finish moesten duwen. In een achteraf hoekje van het parkoers was Team Super Awesome bezig een vloeibaar gouden en schuimend ontbijt te nuttigen, terwijl ze de laatste hand legden aan de 'Death Trap', een gerenoveerde schoolbus die als karakteristieke kenmerk een metalen paal in het midden had - eentje die je eerder zou vinden in een nachtclub in Las Vegas dan bij een bike-race. Het parkoers liep dwars door de bus en de rijders konden genieten van de show terwijl ze naar het volgende obstakel reden.

Dit wil overigens niet zeggen dat deze onorthodoxe obstakels waarmee het parkoers bezaaid was, geen enkele functie hadden. Ze waren onderdeel van het ritueel en de climax van de ceremonie kwam tijdens de start van de finale-race.

Toen de rijders aan de startlijn verschenen, zorgde een grote groep slagwerkers en drummers voor een heftige en steeds aanzwellende soundtrack. Er klonken woeste strijdkreten om de strijders aan te moedigen om in de modder te gaan vechten. De oorverdovende muur van geluid werd gecompleteerd door vuurwerk en de oerkreten van het publiek dat per seconde wilder leek te worden.

Terwijl Stan een inschatting probeerde te maken van de massieve 'Shark jump' en zijn lijn probeerde te bepalen door het moddermeertje, had bij een nerveuze blik in zijn ogen. "Dit is een kwestie van overleven. De sterkste wint," had hij eerder die dag al gezegd. Dit sentiment werd nog eens luid verkondigd door een toeschouwer die niets anders verwachtte dan "een bloedbad, een absolute slachting."

Een laatste verrassing volgde vlak voor de start toen de rijders werden weggeleid van de startlijn en een nabijgelegen maisveld werden ingestuurd. Er zou een Le Mans-start plaatsvinden, waarbij eerst nog een groot houten gevaarte in de fik werd gestoken en vervolgens het startschot klonk uit een zwaar kanon, voorafgegaan door de onheilspellende waarschuwing dat "als je geen tattoo wilt, je maar beter deze race niet kunt winnen." Na het startschot leken de rijders op wilde beesten die uit hun kooien werden losgelaten. Het was meer een scène uit een horrorfilm dan het beeld van een Worldcup-race.

De race werd een stevig gevecht tussen Stan en Adam Craig, een voormalig professioneel mountainbiker en meervoudig winnaar van de SSCXWC, getuige de inkt op zijn huid. Door de zwaveldampen, het gesis van het vuurwerk en de verblindende lichtflitsen uit stroboscoop-lampen door een dik rookgordijn, kreeg je als toeschouwer nog meer het gevoel dat je getuige was van een slagveld in een oorlogsgebied.

Terwijl Stan en Adam elkaar afwisselden aan de kop van de wedstrijd, zorgde het parkoers en het almaar onstuimiger publiek voor de echte strijd. Het meest uitdagende slagveld was te vinden vlak na de shark jump waar een spervuur van zware oefenballen vanaf de zijlijn naar de rijders werden gegooid en die zowel Adam als Stan meermaals tot stilstand bracht.

Iedereen die Sven in het verleden heeft zien rijden, weet dat hij menig zware wedstrijd heeft doorstaan. In Portland trok Stan het leeuwendeel van de aandacht naar zich toe en op sommige momenten leek het wel of hij een schietschijf op zijn rug had. Maar hij bleef de hele tijd lachten en was zichtbaar gemotiveerd door de energie van de toeschouwers. Zijn met modder bedekte gezicht sprak boekdelen over wat de SSCXWC voor hem betekende en liet zien dat zelfs de meest serieuze deelnemers toch niet immuun zijn voor de onweerstaanbare aantrekkingskracht van mensen die simpelweg naar hartenlust bezig zijn om hun primaire liefde voor fietsen en bier te tonen.

Adam won de race voor al zijn vrienden en trouwe fans. Sommigen speculeerden dat Stan niet het achterste van zijn tong had laten zien, maar dat zullen we nooit te weten komen. Na afloop verzamelde het publiek zich rond de lokale held en zijn legendarische opponent. Toen Stan even later zijn vaalgele smoking-jasje aantrok en weer Sven werd, was duidelijk dat de bruisende energie en de zorgeloze sfeer van het weekend ook op hem was overgeslagen. Hij gaf Adam een omhelzing en met een parelachtige glimlach die in scherp contrast stond met zijn moddergezicht, zei hij wat iedereen dacht: "Dank je wel voor een geweldige show."

Sven Nys mag dan wel het pseudoniem "Stan Nice' voor een weekend hebben aangenomen, maar feit was dat niemand een toneelstukje opvoerde tijdens het WK cyclocross singlespeed in Portland. Ruwe authenticiteit en een recht-in-je-gezicht doe-het-zelf-mentaliteit definiëren het evenement. Het is een welkome afwisseling in de wereld van het wedstrijdfietsen waar voorgaande resultaten, de fiets die je rijdt en je houding en team vaak teveel bijdragen aan het 'succes.' In de wereld van het singlespeed cyclocrossen word je geaccepteerd door een leuke tijd te hebben en wilde dingen te doen, en door dingen te doen die ervoor zorgen dat zowel wildvreemden als goede vrienden een leuke tijd hebben.

Er ging slechts een rijder naar huis met de gouden zwemslip en het prestige van de SSCXWC tattoo. Maar zodra de fietsen weer naar huis waren getransporteerd, de katers van de afterparty langzaam verdwenen en een weekend vol modder, zweet en bier met veel moeite uit flanellen shirts en spijkerbroeken was gewassen, bleven fantastische herinneringen over aan een heldhaftig weekend. Wat resteert is het speculeren over hoe de SSCXWC van volgend jaar nog uitzonderlijker kan worden gemaakt.